Bệnh mất ngủ

1. Khái niệm giấc ngủ:

            – Giấc ngủ là tình trạng nghỉ ngơi tự nhiên theo chu kỳ của thể xác và tâm thần. Trong tình trạng này người ta thường nhắm mắt và mất ý thức một phần hay hoàn toàn do đó sẽ giảm các vận động và phản ứng đối với các kích thích bên ngoài.

Giấc ngủ có chất lượng khi đáp ứng một số yêu cầu cơ bản sau: đủ giờ, đủ sâu, cảm thấy khoẻ khoắn khi thức dậy… Các khảo sát cho thấy thời gian ngủ giảm dần theo tuổi, thí dụ như bé mới sinh ngủ tới 17 giờ mỗi ngày, trẻ lớn ngủ từ 9 – 10 giờ mỗi đêm, người trưởng thành ngủ từ 7-8 giờ mỗi đêm, riêng người cao tuổi thường ngủ dưới 6 giờ mỗi đêm.

2. Biểu hiện của mất ngủ:

            Gọi là mất ngủ khi có một trong số các biểu hiện sau: khó vào hay khó duy trì giấc ngủ, dậy quá sớm, ngủ dậy vẫn cảm thấy mệt.

3. Tác hại:

            Tác hại của mất ngủ: nếu mất ngủ thoáng qua sẽ gây trạng thái buồn ngủ, vẻ mặt kém linh hoạt. Mất ngủ kéo dài sẽ gây mệt mỏi, trầm cảm, dễ cáu gắt, giảm tập trung chú ý. Mất ngủ thoáng qua hay kéo dài cũng đểu ảnh hưởng đến khả năng làm việc/ học tập, dễ gây tai nạn khi lái xe, vận hành máy móc …

            Ngay cả sự hơi buồn ngủ cũng đủ làm giảm sút khả năng tập trung chú ý và thời gian phản ứng. Một người buồn ngủ trong khi lái xe có thể gục đầu chợp mắt trong vài giây mà không hề hay biết – một thời gian vừa đủ để gây tai nạn.

4. Phân loại mất ngủ: có nhiều loại mất ngủ

            – Thoáng qua: mất ngủ dưới 1 tuần

            – Ngắn hạn: mất ngủ từ 1-4 tuần

            – Mạn tính: mất ngủ kéo dài hơn 1 tháng

5. Nguyên nhân:

+ Nguyên nhân mất ngủ thoáng qua:

            – Stress (34% nữ và 22% nam, Mỹ – 1999)

            – Lệch múi giờ sau chuyến bay dài

            – Làm ca: 53% công nhân ca đêm ngủ gật ít nhất 1 lần trong tuần

            – Sử dụng các chất kích thích não: cà phê, trà, thuốc lá, rượu, các loại thuốc có tính kích thích

            – Thói quen của người ngủ cùng: thí dụ như ngáy (42% nam và 31% nữ ngáy vài đêm trong tuần, Mỹ – 2002)

            – Các yếu tố môi trường: ánh sáng, tiếng ồn, nhiệt độ, thoáng khí …

+ Nguyên nhân mất ngủ mạn tính:

            – Bệnh lý đa khoa: dị ứng, viêm khớp, bệnh tim, cao huyết áp, hen phế quản…

            – Ngoài ra, ước tính có khoảng 35 – 50% trường hợp mất ngủ mãn tính có thể liên quan đến bệnh lý tâm thần.Các loại bệnh tâm thần có thể gây mất ngủ:

                        + Trầm cảm

                        + Hưng cảm

                        + Rối loạn lo âu lan toả

                        + Rối loạn stress sau chấn thương

                        + Nghiện rượu

                        + Tâm thần phân liệt

                        + Bệnh sa sút tâm thần

                        + Các bệnh lý liên quan đến giấc ngủ như: hội chứng chân không yên, chứng ngưng thở khi ngủ, ác mộng …

6. Điều trị mất ngủ

Đầu tiên cần tìm nguyên nhân để giài quyết.Điều trị mất ngủ nói chung có 3 biện pháp:

• Thuốc: có thể sử dụng một số loại thuốc dễ gây ngủ như các loại benzodiazepine, zolpidem… nhưng cần chú ý là phải có bác sĩ chuyên khoa hướng dẫn sử dụng. Một số loại dược thảo đông y cũng có thể giúp ngủ dễ hơn như tim sen, lá vông …

• Thư giãn tâm lý: Đầu tiên cần nhớ rằng sức khoẻ sẽ không ảnh hưởng gì nếu thỉnh thoảng không ngủ đúng 6 hoặc 8 giờ mỗi ngày. Khi lên giường ngủ thì chỉ để ngủ và không làm gì khác (như đọc sách, xem phim …), nếu không ngủ được sau 10 – 15 phút thì có thể đứng dậy đi làm một việc khác. Những bệnh nhân mất ngủ mãn tính thường rất sợ buổi tối vì họ nghĩ rằng có thể sẽ không ngủ được và thông thường nếu càng lo sợ thì giấc ngủ càng khó đến, do đó hãy nghĩ đến giấc ngủ một cách nhẹ nhàng và thanh thản thì nó sẽ đến một cách bình yên. Nếu trong ngày có những vấn đề chưa giải quyết xong thì hãy gác lại hoàn toàn chờ đến ngày mai giải quyết chứ không nên vừa nằm chờ giấc ngủ đến vừa nghĩ cách giải quyết vấn đề.

• Vệ sinh giấc ngủ: là các biện pháp không dùng thuốc, tạo điều kiện cho giấc ngủ đến dễ dàng hơn.

            – Phòng ngủ thích hợp (thoáng khí, ít ánh sáng, không quá nóng hay quá lạnh …)

            – Không sử dụng những loại chất kích thích não vào buổi chiều (như cà phê, trà, thuốc lá, rượu, các loại thuốc kích thích…)

            – Tránh những bữa ăn quá thịnh soạn hay khó tiêu gần giờ đi ngủ

            – Tránh những kích thích làm khó ngủ như nghe radio quá to, đọc sách quá hay hay xem những phim đòi hỏi phải chú ý theo dõi sát sao …

            – Tắm nước ấm khoảng 20 phút trước khi đi ngủ

            – Tránh ngủ nhiều ban ngày

            – Thức dậy đúng giờ mỗi ngày: dù có mất ngủ cũng chỉ nên nằm trên giường với thời gian bằng thời gian ngủ được trước khi bị mất ngủ. Nếu nằm nán thêm cũng không giải quyết được gì.

            – Tập thể dục buổi sáng đều đặn (có thể tập những bài tập nặng)

            – Tập những bài tập thể dục nhẹ có tính chất thư giãn trước khi ngủ

            Người mất ngủ thoáng qua có thể áp dụng biện pháp thư giãn tâm lý hay vệ sinh giấc ngủ để tự chữa cho mình. Nếu không thành công hay bị mất ngủ nhiều ngày liên tục thì phải đi khám bác sĩ chuyên khoa để được điều trị thuốc đúng cách. Tuyệt đối không nên tự mua thuốc về uống vì có thể gây ra hiện tượng quen thuốc.

7. Chế độ ăn cho người mắc bệnh mất ngủ: Rất nhiều nghiên cứu của các nhà khoa học và các trung tâm y tế hàng đầu thế giới đã chỉ ra rằng: Những gì chúng ta ăn trước khi ngủ có quan hệ mật thiết tới giấc ngủ của chúng ta. Nó có thể khiến giấc ngủ của chúng ta ngon hơn hoặc nó cũng có thể khiến suốt đêm bạn trằn trọc.

Chú trọng các thức ăn có những chất sau:

– Vitamin B1 (Thiamin): Giúp chuyển hóa các chất bột, đường thành năng lượng và giúp các dây thần kinh hoạt động tốt, làm cho cơ thể thoải mái. Ở những người mất ngủ, nồng độ vitamin B1 trong máu thường rất thấp. Do đó, nên ăn những thức ăn giàu loại sinh tố này như gạo lức, thịt lợn tươi, cá tươi, gà, sữa đậu nành, măng tây.

– Magiê: Nhiều nghiên cứu cho thấy, mất ngủ là dấu hiệu đầu tiên của tình trạng thiếu magiê vì chất này có chức năng làm thư giãn cơ bắp tự nhiên… Những thức ăn giàu magiê là: rau mồng tơi, rau bina (rau chân vịt, spinach), rau muống, rau dền, trái bơ, hạnh nhân, hạt bí, chocolate, lúa mạch.

– Tryptophan (là một acid amin): Có nhiều trong thịt gà, lạc… Chất này có thể gây buồn ngủ do làm tăng nồng độ serotonin trong não. Nếu hơi đói bụng vào lúc sắp sửa đi ngủ, hãy uống một ly sữa ấm với chút mật ong, kèm vài hạt hạnh nhân, một miếng gà tây ăn với bánh mì, nui hay cơm. Điều này sẽ giúp cho tryptophan mau được hấp thu vào máu.

Thực phẩm nên dùng

– Nui, mì, bún, nghĩa là các loại thực phẩm tuy cũng là tinh bột nhưng trái với bánh mì, cơm cháo, chúng không làm tăng lượng đường một cách đột ngột.

– Cá thu, cá saba, cá hồi, cá mòi để cung cấp cho cơ thể sinh tố B6, chất xúc tác phản biến đổi tryptophan thành serotonin, hoạt chất cần thiết cho giấc ngủ yên bình.

– Ăn nhiều các loại thực phẩm có chứa các loại vitamin nhóm B như gạo lức, thịt, cá, gà, sữa bơ, trứng, các loại ngũ cốc như: ngô, đậu, hạt hướng dương và các loại rau có màu xanh đậm. Vitamin nhóm B giúp cho hệ thần kinh hoạt động tốt và cơ thể sẽ cảm thấy thoải mái và giấc ngủ sẽ tốt hơn.

– Vitamin D cũng là một yếu tố cần thiết cho giấc ngủ, nó tham gia vào quá trình tổng hợp caxi cho cơ thể cùng với magie. Cách tốt nhất để cung cấp vitamin D cho cơ thể là tiếp xúc với ánh sáng mặt trời vào buổi sáng sớm.

– Cung cấp đầy đủ lượng magie cần thiết cho cơ thể bằng cách ăn nhiều các loại rau như: rau dền, mồng tơi, rau muống, hạt bí,..  Magie sẽ khiến cho các cơ bắp được thư giãn, rất tốt cho giấc ngủ. Magie cũng giúp hấp thụ được một cách tốt nhất lượng caxi cung cấp cho cơ thể, giúp giấc ngủ trở nên sâu hơn, không bị gián đoạn.

– Các thực phẩm giàu tryptophan là chuối, đậu phộng, hạt sen, gạo, thịt gà, bí đỏ, mơ,  chà là, sữa chua…

– Ngoài ra, nên tập thở dưỡng sinh ở một nơi không khí trong lành.

 Thực phẩm nên tránh:

– Các chất chứa cafein và thuốc lá.

– Uống rượu trước khi đi ngủ có thể giúp ngủ nhanh nhưng cũng hay làm thức giấc.

– Một số người vì mất ngủ nên hay uống cà phê ban ngày cho tỉnh táo. Tuy nhiên, tốt nhất là không dùng cà phê và các loại nước ngọt chứa cafein như Pepsi, Coca.

– Chất béo như bơ, món chiên mỡ nổi, thịt xông khói, bánh kem nếu bữa ăn chiều quá trễ.

– Cần tránh xa khói thuốc lá vì nó sẽ gây mất ngủ.

Các loại thực phẩm nên tránh vào bữa tối:

– Trước khi ngủ không nên uống các loại thức uống có cafein như cà phê, sôđa… những chất kích thích này sẽ gây hưng phấn thần kinh, khiến bạn khó ngủ.

– Không nên dùng quá nhiều vitamin C mỗi ngày, đặc biệt là buổi tối, bởi vitamin C sẽ làm cho não trở nên tỉnh táo hơn, và đương nhiên sẽ khiến bạn khó ngủ.

– Hạn chế tối đa lượng đường đặc biệt là các loại đường tinh chế vào buổi tối bởi đường sẽ làm tăng huyết áp, và ảnh hưởng tới hệ thống thần kinh, làm bạn khó đi vào giấc ngủ hơn.

–  Thức ăn quá nhiều muối sẽ khiến nhịp tim tăng lên, huyết áp tăng có thể gây mất ngủ.

– Không nên ăn nhiều chất béo vào bữa tối, chất béo sẽ khiến cho hệ tiêu hóa của bạn phải làm việc nhiều hơn gây khó ngủ.

– Không nên ăn quá nhiều các chất cay nóng.

– Trước khi ngủ khoảng 1,5 giờ không nên tiêu thụ nhiều các loại chất lỏng như: Nước hay súp, cháo loãng, bởi những chất lỏng này sẽ làm đầy bàng quang và điều đó đương nhiên sẽ khiến bạn phải tỉnh giấc vào ban đêm. Nếu bạn bị khó ngủ thì việc tỉnh giấc giữa đêm sẽ khiến bạn khó ngủ lại đôi khi không ngủ được nữa.

Việc ăn uống đúng giờ, không ăn tối quá muộn, ăn quá no sẽ khiến bạn đi vào giấc ngủ dễ dàng hơn. Ngoài chế độ ăn uống, để có giấc ngủ ngon và sâu nên đi bộ khoảng 30 phút vào buổi tối sau bữa tối 2 giờ, ngâm chân bằng nước ấm trước khi ngủ…

8. Câu hỏi liên quan:

Câu 1: các món ăn chữa mất ngủ?

            Một số thức ăn có tác dụng an thần, có ích cho người mất ngủ và đem lại một giấc ngủ ngon cho những người lao động trí óc, thường xuyên bị căng thẳng tâm trí. Các thực phẩm có lợi cho giấc ngủ thường được nhắc tới là: hạt sen, long nhãn, hoa thiên lý, mộc nhĩ, rau nhút…

Hạt sen

Gọi là liên nhục, có vị ngọt, tính mát, tác dụng bổ tâm, bổ tỳ vị, an thần. Thường dùng chữa cơ thể suy nhược, ăn uống kém, mất ngủ, tiêu chảy. Các món ăn chế biến từ hạt sen, tốt cho người bị mất ngủ gồm có:

            – Cháo hạt sen: hạt sen 100g nấu cháo với thịt heo nạc 100g + gạo nếp 50g, nêm gia vị để ăn.

            – Nước sen – dừa: hạt sen 100g (hạt sen tươi 150g), dừa nạo 100g, đường cát 400g. Nấu hạt sen chín mềm, hoà với dừa nạo và nước đường để dùng,

            – Chè hạt sen – long nhãn: hạt sen tươi 100g, long nhãn 300g (bóc lấy cùi), đường cát 400g. Nấu chè để ăn.

Mộc nhĩ đen

            Mộc nhĩ đen còn gọi là nấm tai mèo, có vị ngọt, tính bình, tác dụng dưỡng huyết, thông mạch, ích khí, cầm máu, an thần, ăn nhiều thì thân thể nhẹ nhàng, trí nhớ tốt. Các món ăn dùng mộc nhĩ để chữa mất ngủ:

            – Song nhĩ thang: mộc nhĩ đen 10 – 16g, mộc nhĩ trắng (tuyết nhĩ) 10 – 16g, đường phèn 30g. Ngâm hai loại cho nở, bỏ chân, rửa sạch cho vào bát cùng đường phèn và nước vừa đủ. Đem hấp hoặc chưng cách thuỷ khoảng một giờ. Ăn luôn cả cái và nước vào buổi chiều, tối.

            – Canh mộc nhĩ – linh chi: mộc nhĩ đen 15g, mộc nhĩ trắng 6g, nấm linh chi 6g, táo tàu 30g, gừng 2 – 3 lát, nấu với 750ml nước cho chín nhừ, chia hai lần dùng trước bữa ăn.

            – Canh mộc nhĩ – hạt sen: mộc nhĩ đen 30g, hạt sen 30g, táo tàu 20g. Nấu với 750ml nước đến khi hạt sen chín mềm là được. Có thể thêm mật ong hoặc đường phèn để dùng vào buổi chiều, tối.

Rau nhút

            Rau nhút còn gọi là quyết thái, thuỷ quỳ, có vị ngọt, tính hàn, thông độc, tác dụng hoà tạng phủ, lợi trường vị, mát gan, mạnh gân cốt, giải nhiệt độc, an thần, lợi tiểu. Rau nhút thường dùng để ăn sống, nấu canh chua.

            – Ăn sống: hái đọt non, nhặt bỏ rễ và lớp bao trắng bên ngoài, rửa sạch với nước muối loãng dùng ăn cả cọng lẫn lá. Thường ăn tươi chấm với nước mắm kho hoặc nước tương.

            – Nấu canh chua: rau nhút rửa sạch, cắt khúc ngắn, cho vào nồi canh chua các loại cá đồng (trê, rô, lóc…) cùng với các loại rau khác.

            – Trà rau nhút: rau nhút (khô) 30g, lá sen 10g, lá vông 12g, lạc tiên 12g. Nấu với 750ml nước, sắc còn 300ml, chia hai lần uống trước bữa ăn. Rau nhút được xem là loại rau chữa mất ngủ có hiệu quả tốt, làm cho giấc ngủ được êm và sâu hơn. Những người hay bị lạnh bụng, trẻ nhỏ, không nên ăn rau nhút. Ngoài ra, bạn có thể dùng thêm các thức ăn giàu tryptophan (một loại acid amin) như sữa, yaourt, chuối, dầu phộng, các loại hạt quả… cũng sẽ giúp dễ ngủ hơn.

Câu 2: Khi bị mất ngủ tránh ăn các loại thức ăn gi?

            – Các chất chứa cafein và thuốc lá.

            – Uống rượu trước khi đi ngủ có thể giúp ngủ nhanh nhưng cũng hay làm thức giấc.

            – Một số người vì mất ngủ nên hay uống cà phê ban ngày cho tỉnh táo. Tuy nhiên, tốt nhất là không dùng cà phê và các loại nước ngọt chứa cafein như Pepsi, Coca.

            – Chất béo như bơ, món chiên mỡ nổi, thịt xông khói, bánh kem nếu bữa ăn chiều quá trễ.

            – Cần tránh xa khói thuốc lá vì nó sẽ gây mất ngủ.

            – Không nên ăn quá nhiều các chất cay nóng.

            Việc ăn uống đúng giờ, không ăn tối quá muộn, ăn quá no sẽ khiến bạn đi vào giấc ngủ dễ dàng hơn. Ngoài chế độ ăn uống, để có giấc ngủ ngon và sâu nên đi bộ khoảng 30 phút vào buổi tối sau bữa tối 2 giờ, ngâm chân bằng nước ấm trước khi ngủ…